तम	-	अंधकार.
दुरित	-	पाप.

महर्षि वेदव्यासप्रणीत 'श्रीमद् भागवत महापुराणां'तील चतुर्थ स्कंधाच्या ८ ते १२ अध्यायांत, सूर्यवंशांतील महान भगवद्‌भक्त 'ध्रुव' ह्याचें आख्यान अद्भुतरम्य रसाळतेने वर्णन केलें आहे. या अत्यंत लोकप्रिय आख्यानावर 'उद्धवचिद्धन' यांच्यासारख्या प्रासादिक कवींनीं काव्यरचना केल्या आहेत. या सर्व प्राचीन साहित्याच्या आधारें ध्रुव-चरित्र रंजकरीत्या रेखाटणारीं अनेक नाटकें पूर्वीच रंगभूमीवर येऊन गेलीं आहेत. म्हणूनच, ध्रुवाख्यान हें माझें आवडतें आख्यान असूनहि, मी त्यावर नाटक लिहिण्याचें साहस करणार नव्हतों.

पण 'साळुंकी बोले मंजुळशी वाणी । बोलविता धनी वेगळाची' या सुभाषिताचा प्रत्यय मला आणून देण्यासाठींच की काय, 'कला-मंदिर' या प्रथितयश संस्थेचे संचालक नि जुने-जाणिते निर्माते नटवर्य गोपिनाथ सावकार यांनी मला याच विषयावर नाटक लिहिण्याची आग्रहपूर्वक फर्माईश केली. कारण या विषयाच्या मूलभूत नाट्यमयतेविषयीं, तसेंच व्यावहारिक यशाविषर्थी, त्यांना खात्री होती आणि आपल्या एकसष्ठी समारंभाच्या सुमारास रंगभूमीवर येणारे आपल्या संस्थेचें नाटक भक्तिरस प्रधानच असावे; हरिनामाचा गजर दुमदुमविणारेंच असावें; बंधुभाव, मातृभक्ति, प्रखर तपस्या यांचा आदर्श नवयुवकांपुढे ठेवणारे असावें; अशी त्यांची उत्कट मावना होती. सावकारांच्या या सद्भावनेला मी मान दिला. गेल्या राम नवमीच्या मंगल मुहूर्तावर हें नाटक लिहिण्यास सुरवात केली आणि आज तें रंगभूमीवर रसिकांच्या सेवेसी थाटामाटांत उभे राहिलें आहे.
(संपादित)

विद्याधर गोखले
'चमकला ध्रुवाचा तारा' या नाटकाच्या पुस्तकाच्या प्रथमावृत्तीच्या प्रस्तावनेतून.
सौजन्य- विद्यानंद सरस्वती प्रकाशन, मुंबई.

* ही लेखकाची वैयक्तिक मते आहेत. या लेखात व्यक्त झालेली मते व मजकूर यांच्याशी 'आठवणीतली गाणी' सहमत किंवा असहमत असेलच, असे नाही.

  इतर संदर्भ लेख