संगीतकार पु. ल. देशपांडे यांनी सर्व मर्यादा असूनही आपली उपजत निर्माणक्षमता आणि सौंदर्यभान यांच्या योगानं काही संस्मरणीय रचना बहाल केल्या आहेत. त्यांच्या संगीतरचनेवर मुख्यतः मा. कृष्णराव यांचा प्रभाव झालेला दिसतो. मास्तरांच्या रचनेतील प्रासादिकता, कल्पक तानतुकड्यांचा उपयोग, आवाजाला तरलपणे फिरविण्याची हातोटी, एवढ्याशा जागेत एखादी आगळी स्वरलड नेमकी बसवून क्षणापुरती गंमत निर्माण करण्याची लकब, एकाच अक्षराच्या पुनरावृत्तीत दोन वेगळ्या स्वरांचा उपयोग करून आकृतीत रमणीयता आणणं, कमीत कमी सुरांच्या उपयोगातून लयीचा डौल दाखवीत सहजसुंदर रचना बनविणे (उदा. नाच रे मोरा) अशी अनेक वैशिष्ट्ये मा. कृष्णरावांच्या संस्कारांतून त्यांच्या रचनांमध्ये उतरली आहेत. मास्तरांच्या विविध रचनांचे अनेक नमुने अनुभवण्याचा तो काळ होता. बालगंधर्व रचनाकार नव्हते. त्यामुळं प्रत्यक्षात रचना निर्माण करण्याच्या बाबतीत त्यांचं अनुकरण सहजपणे होणार नव्हतं. मात्र, 'हसले मनि चांदणे' (राग चंद्रकंस) या गीतात बालगंधर्वांची मुद्रा उमटलेली आहे. 'सांग कुणाच्या भेटीसाठी' इत्यादी ठिकाणी आलेल्या स्वरलडींमध्ये ते माधुर्य दिसतं. काही बोल तानेतून फिरवण्यात चालीच सौंदर्य खुललं आहे. या गाण्यासाठी माणिक वर्मांची योजना सुयोग्य आहे.
(संपादित)

गंगाधर महाम्बरे
'कविश्रेष्ठ राजा बढे- व्यक्ती आणि वाङ्मय' या गंगाधर महाम्बरे लिखित पुस्तकातून.
सौजन्य- नंदिनी पब्लिशिंग हाऊस, पुणे.

* ही लेखकाची वैयक्तिक मते आहेत. या लेखात व्यक्त झालेली मते व मजकूर यांच्याशी 'आठवणीतली गाणी' सहमत किंवा असहमत असेलच, असे नाही.

  इतर संदर्भ लेख