दुर्दैवनगाच्या शिखरीं । नवविधवा दुःखी आई
तें हृदय कसें आईचें । मी उगाच सांगत नाहीं !
जें आनंदेही रडतें । दु:खांत कसें तें होई -
हें कुणी कुणां सांगावें !
आईच्या हृदया ठावें !
प्रेमाच्या गांवा जावें -
मग ऐकावें या बोला । 'राजहंस माझा निजला !'
या अर्ध्या उघड्या नयनीं । बाळ काय पाहत नाहीं?
या अर्ध्या मिटल्या तोंडी । बाळ काय बोलत नाहीं?
अर्थ या अशा हंसण्याचा । मज माझा कळतो बाई !
हें हसें मुखावर नाचे !
जणुं बोल दुग्धपानाचे !
कीं मुक्या समाधानाचे !
इतुकेंहि कळे न कुणाला । 'राजहंस माझा निजला !'
| गीत | - | गोविंदाग्रज |
| संगीत | - | |
| स्वर | - | बापू पेंढारकर |
| राग | - | पिलू |
| गीत प्रकार | - | भावगीत |
[पतिनिधनानंतर अल्पावधीतच बापडीवर एकुलत्या एक मुलाचे निधन पाहण्याचा प्रसंग आल्यावर असा भ्रम होणार नाही?]
[चाल : उद्धवा शांतवन..]
हें कोण बोललें बोला ? 'राजहंस माझा निजला !'
दुर्दैवनगाच्या शिखरीं । नवविधवा दुःखी आई
तें हृदय कसें आईचें । मी उगाच सांगत नाहीं !
जें आनंदेंही रडतें । दुःखांत कसें तें होई-
हें कुणीं कुणा सांगावें !
आईच्या बाळा ठावें !
प्रेमाच्या गांवा जावें-
मग ऐकावें या बोला । 'राजहंस माझा निजला !'
मांडीवर मेलें मूल । तो हृदया धक्का बसला
होउनी कळस शोकाचा । भ्रम तिच्या मानसीं बसला
मग हृदय बधिरची झालें । अति दुःख थिजवि चित्ताला
तें तिच्या जिवाचें फूल !
मांडीवर होत मलूल !
तरि शोकें पडुनी भूल-
वाटतची होतें तिजला । 'राजहंस माझा निजला !'
जन चार भोंवतीं जमले । मृत बाळा उचलायाला
तो काळ नाथनिधनाचा । हतभागि मना आठवला
तो प्रसंग पहिला तसला । हा दूसरा आतां असला !
तें चित्र दिसे चित्ताला !
हें चित्र दिसे डोळ्यांला !
निज चित्र चित्तनयनांला,
मग रडुनि वदे ती सकलां । 'राजहंस माझा निजला !'
करु नका गलबला अगदीं । लागली झोप मम बाळा !
आधींच झोंप त्या नाहीं । खेळाचा एकच चाळा !
जागतांच वार्‍यासरसा । खेळाचा घेइल आळा !
वाजवू नका पाऊल !
लागेल तया चाहूल !
झोंपेचा हलका फूल !
मग झोंपायाचा कुठला ! राजहंस माझा निजला !
हें दूध जरासा प्याला । आतांसा कोठें निजला !
डोळ्याला लागे डोळा । कां तोंच भोंवतीं जमलां?
जा ! नका उठवुं वेल्हाळा । मी ओळखतें हो सकलां !
तो हिराच तेव्हां नेला !
हिरकणीस आतां टपलां !
परि जिवापलिकडे याला-
लपवीन ! एकची मजला ! राजहंस माझा निजला !
कां असलें भलतें सलतें । बोलतां अमंगळ याला?
छबकड्यावरुनि माझ्या या । ओंवाळुनि टाकिन सकलां !
घेतें मी पदराखालीं । पाहूंच नका लडिवाळा !
मी गरीब कितिही असलें
जरि कपाळ माझें फुटलें
बोलणें तरी हें असलें-
खपणार नाहिं हो मजला । राजहंस माझा निजला !
हें असेंच सांगुनि मागें । नेलात जिवाचा राजा
दाविलाहि फिरुनी नाहीं । नाहिंत का तुम्हां लाजा?
न्यावयास आतां आलां । राजहंस राजस माझा !
हा असा कसा दुष्टावा?
कोणत्या जन्मिंचा दावा?
कां उगिच गळा कापावा-
पाहुनी गरिब कोणाला । राजहंस माझा निजला !
हे काळे कुरळे केश । खेळतात डोक्यावरतीं
ही दृष्टि पहा मम वदनीं । नेहमीं अशी ही असती
हें तेज अशा रत्‍नांचें । झालें का आहे कमती?
कानांत नाचती डूल,
तोंडावर हंसरें फूल,
जीवाची घालुनि झूल-
मी असाच झांकिन याला । राजहंस माझा निजला !
या अर्ध्या उघड्या नयनीं । बाळ काय पाहत नाहीं?
या अर्ध्या उघड्या तोंडीं । बाळ काय बोलत नाहीं ?
अर्थ या अशा हंसण्याचा । मज माझा कळतो बाई !
हें हंसें मुखावर नाचे !
जणुं बोल दुग्धपानाचे !
कीं मुक्या समाधानाचे !
इतुकेहि कळे न कुणाला- । राजहंस माझा निजला !
या माझ्या मानससरसीं । सारखें प्रेमजल वाही
त्या तरंगलहरींवरतीं । राजहंस पोहत राही
सारखा पोहुनी दमला । मग मला भुकेला बाही !
नयनांच्या शिंपांमधुनी,
अश्रूचे मौक्तिकसुमणी,
मीं दिले तया काढोनी,
मोत्यांचा चारा असला । राजहंस खाउनि निजला ।
ते वैकुंठेश्वर गेले । पदिं त्यांच्या अर्पायाला
ही अखंड या अश्रूंची । वैजयंति मोहनमाळा !
मी करित असें केव्हांची । धरुनियां उराशीं बाळा
कौस्तुभ हा माळेमधला !
हृदयाचें कोंदण याला !
तो चोराया का आलां ?
दैत्याहुनि दैत्यचि झालां ! राजहंस माझा निजला !
हें असें जाहलें म्हणतां । तरि देवचि निजला का हो?
जरि निर्दय होउनि निजला । आळवीन फोडुनि टाहो
कीं असा पोटचा गोळा । पोटांतचि देवा राहो !
ही कुर्‍हाड आकाशाची,
मजवरतीं पाडायाची,
नाहींच कल्पना त्याची
हा तुमचा कावा सगळा ! राजहंस माझा निजला !
जरि दूत यमाचे आले । लाडक्यास या न्यायाला
ते निष्ठुर असले तरिही । भुलतील पाहुनी याला
हृदयाचें होउनि पाणी । लागतील चुंबायाला
मी मुका असा घेतांना-
हा पहा- पुन्हां हंसला ना?
कां अशा फिरवितां माना?
सुख खुपे काय डोळ्यांला? राजहंस माझा निजला !
हें सर्वस्वाचें फूल । त्या भंवतीं झालां गोळा
मी बघतें- कधिंचा आहे । त्यावरतीं तुमचा डोळा !
एकदां करावा त्याचा वादानें चोळामोळा !
सर्वांच्या मनिंचा लाहो,
हाच ना? स्पष्ट बोला हो,
मी इतकी वेडी का हो-
कीं हेंहि कळेना मजला । राजहंस माझा निजला !
जरि होउं नये तें झालें । तरि सोडणार या नाहीं !
पाळणाहि रुततो ज्याला । प्रेमें जरि निजवी आई !
तो देह खांच दगडांत- छेः । नको नको ग बाई !
हृदयाची खणुनी खांच,
झांकिन मी बाळ असाच,
दुःखांचे फत्तर साच !
जा ! जाउनि सांगा काळा । राजहंस माझा निजला !
जरि काळाचाही काळ । बाळाला न्याया आला !
तरि नाहीं मी द्यायाची । या जीवाच्या जीवाला !
सारखीं गाउनी गाणीं । निजवीन कल्पवर याला !
जा ! करा आपुलें काळें !
माझेही दमले डोळे !
प्राणांचें पसरुनि जाळें-
मी निजतें घेउनि याला ! राजहंस माझा निजला !
सांगुनी असें सकलांशीं । मृत बाळ उराशीं धरुनी
तन्मुखीं स्वमुख ठेवोनी । चुंबिलें एकदां फिरुनी
पाहिलें नीट निरखोनी । झणिं तीही गेली निजुनी !
मग पुन्हां कधीं ती उठली,
जाणीव कुणा ही कुठली?
परि मति या प्रश्नें हटली-
"बोलेल कोण या बोला । राजहंस माझा निजला !"
मग मातापुत्रांवरि त्या । तरु गाळिति कोमल पानें
ढाळिती लता निज सुमनें । पशुपक्षिहि रडती गानें
दशदिशा दगडही कढती । मन दुभंगुनी शोकानें
दुमदुमतें स्थळ तें अजुनी,
त्या एकच करुणागानीं,
जा जाउनि ऐका कानीं !
ऐकाल याच बोलाला । "राजहंस माझा निजला !"
संपूर्ण कविता / मूळ रचना
Please consider the environment before printing.
कागद वाचवा.
कृपया पर्यावरणाचा विचार करा.
दाद द्या अन् शुद्ध व्हा !